Khi cầm một cuốn truyện trên tay, bạn có bao giờ quan tâm tới nơi đã “mang nặng đẻ đau” ra nó hay không? Nói là “mang nặng đẻ đau” có lẽ là hơi quá nhưng chỉ cần nhìn vào chu trình xuất bản một ấn phẩm truyện tranh thì có lẽ nhiều người trong số chúng ta cũng phải nhăn mặt vì độ phức tạp của nó. Tìm kiếm đầu truyện, thương lượng bản quyền, dịch, biên tập, xuất bản… chỉ là một trong rất nhiều công đoạn mà bất kỳ nhà xuất bản nào cũng phải chật vật với các “hủ tục” hành chính để mang tới cho độc giả một sản phẩm ưng ý.
Giỏ trái cây, một bộ truyện hay được xuất bản nhều lần với các NXB khác nhau
Naruto, bộ truyện nổi tiếng sau khi "lậu" nhiều năm thì mới đây mới được mua bản quyền
Quay trở lại với câu hỏi trên, tôi nghĩ một vài người trong số chúng ta sẽ không quan tâm lắm. Nhưng nếu đặt trong một tình huống cụ thể rằng trong cuốn truyện bạn đang cầm trên tay có vô số những hạt sạn: tên nhân vật bị sửa lung tung, dịch thuật quá sến, một vài cảnh bị bôi xóa… và đau đớn nhất là trong khi cuối truyện chèn một dòng to đùng “The end” thì sự thực là truyện vẫn chưa bao giờ kết thúc tại đó cả. Và dám chắc là hành động đầu tiên mà bạn có thể nghĩ tới là lật ngay tới trang đầu, tìm tên nhà xuất bản, tên người dịch thuật để mà… xỉ vả cho bõ tức. Cho dù thâm tâm bạn hiểu rõ cũng không giải quyết được vấn đề gì.
Cũng không phải là vô lý khi từ lâu trong suy nghĩ của dân mọt truyện đã hình thành một vài quan điểm cơ bản để phân biệt giữa “Truyện của nhà xuất bản nào thì có thể kêu còn truyện nào thì không!”
Cách đây 4 đến 5 năm thì việc các nhà xuất bản với đầu truyện “trăm hoa đua nở” gây lúng túng cho phần đông độc giả thì với hiệu lực của công ước Berne, bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật (trong đó có truyện tranh) số lượng đầu truyện của các nhà xuất bản đã giảm đi đáng kể. Đặc biệt là của các nhà xuất bản có uy tín và đảm bảo vấn đề bản quyền, tiêu biểu là nhà xuất bản Kim Đồng và nhà xuất bản Trẻ. Nhưng một thực tế cho thấy không có bất kỳ số liệu thống kê chính thức nào về việc thực hiện công ước Berne ra sao cũng như các tác động tích cực vốn được các độc giả Việt Nam rất mong chờ trước đó hiện nay như thế nào. Và độc giả, người bị đẩy vào giữa cái vòng luẩn quẩn giữa Luật và Thực tế đang phải chịu những thiệt thòi cho quyền lợi của chính mình.
Quay trở lại mệnh đề “Truyện của nhà xuất bản nào có thể kêu ca và truyện nào thì không!” Thoạt tiên bạn có thể thấy nó khá vô lý. Làm sao tại một nước tự do ngôn luận như Việt Nam mà bạn lại không biết “kêu” nỗi ấm ức của mình ở đâu? Vậy hãy xem thử một người bạn của chúng ta khi gọi tới một nhà xuất bản được coi là uy tín nhất đã nhận được câu trả lời như thế nào:
"Tớ gửi thư đến nhà xuất bản thì chẳng thấy hồi âm gì cả. Tớ gọi đến trụ sở thì được một chị ở phòng đại diện nói "Thích thì đọc không thì thôi đừng mua nữa". Vậy đó nghe lời chị ý tớ không mua nữa và truyện ra thêm được 1 tập nữa thì im hơi lặng tiếng"
“Rồi lại đến vụ Shin chan, thể theo yêu cầu của các bạn, tớ lại muối mặt gọi đến nhà xuất bản Kim Đồng để hỏi thăm tin tức. Có chị trả lời tớ rằng đang lấy kết quả trưng cầu bạn đọc rồi dựa vào đó để xem xét việc xuất bản. Tớ không hiểu lắm cái gọi là xem xét lắm, tại tỉ lệ là 90-10 thì thằng ngốc cũng biết là ý kiến độc giả thế nào rồi.”
Đây là một trong số rất nhiều ý kiến của các bạn khi chúng tôi đưa vấn đề này ra để mọi người thẳng thắn bàn luận. Có thể nó có đôi phần phiến diện khi đứng từ góc độ của một độc giả đang không thấy được vai trò “thượng đế” của mình với các nhà xuất bản ra sao. Cũng có thể đó là một câu chuyện “không may” ở một chi nhánh của Nhà xuất bản và còn hàng ngàn câu chuyện khẳng định chất lượng dịch vụ của các nhà xuất bản là đảm bảo. Nhưng chỉ cần một con sâu cũng làm rầu nồi canh. Và việc lấy lại uy tín cho chính các nhà xuất bản lại là một việc không dễ dàng gì, huống chi cho tới thời điểm này, họ vẫn chưa có một động thái tích cực thực sự nào để trả lời cho độc giả. Liệu ngoài việc quan tâm tới các quy định ngặt nghèo của công ước Berne thì các nhà xuất bản của chúng ta, nên chăng phải tự quảng bá cho hình ảnh của mình hơn nữa?
Honey and Clover, xuất bản lậu tại Việt Nam với chất giấy không gì xấu hơn >.<
Khi công ước Berne trở thành một thuật ngữ quen thuộc với người Việt Nam thì các nhà xuất bản mà chỉ vài năm trước đây chúng ta còn gọi là “tạp nham” đã thực sự thay đổi chính mình. Nhằm đuổi kịp các nhà xuất bản vốn đã có uy tín trong dịch thuật và có một mạng lưới phân phối lớn thì các nhà xuất bản này đã từng bước nâng cao chất lượng dịch thuật cũng như đầu tư hơn cho khâu in ấn. Nếu bạn không phải là người theo dõi nền công nghiệp xuất bản truyện tranh của nước ta trong một thời gian đủ dài thì cũng khó có thể phân biệt được đâu là đầu truyện xuất bản có bản quyền và đâu là “lậu”. Bởi thực tế trên thị trường truyện tranh thì miễn là truyện và có tranh là được bày bán cùng với nhau, bất kể xuất xứ. Mà độc giả nào cũng có thể tìm thấy ở các hiệu sách hay thậm chí một quán vỉa hè. Cũng chẳng ai có nhiều thời gian để thắc mắc về cái cơ chế “vốn-nó-đã-thế” trong hàng chục năm kể từ thời “nhà nhà in truyện, người người in truyện.”
Nụ hôn thiên đường, manga của Ai sensei cũng chỉ mới có bản lậu
Nếu trước đây các nhà xuất bản có bản quyền thường ghi điểm bằng việc chăm chút cho khâu dịch thuật, in ấn, phát hành thì nay đó đã không còn là thế mạnh của riêng họ. Thực tế cũng cho thấy nếu chỉ nhìn qua các đầu truyện thì bạn cũng khó có thể phân biệt được đâu là truyện có bản quyền, đâu là không vì chúng… cùng một giá, cùng một mẫu mã và thậm chí là chất lượng thì khó có thể nói bên nào hơn bên nào. Dấu hiệu này nói lên điều gì? Sự bành trướng và mở rộng của thị trường truyện tranh không có bản quyền? Hay sự sụt giảm trông thấy của thị trường truyện tranh có bản quyền? Và công ước Berne có trở thành một cú hích tích cực hay tiêu cực tới thị trường truyện tranh Việt Nam?
“Dịch vụ thay đổi thì đương nhiên trách nhiệm người mua cũng sẽ thay đổi.”
Urashima Keitaro
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét